Królewska Huta to historyczna nazwa miasta położonego wokół Huty Królewskiej i kopalni Król, obejmującą dzisiejsze centrum Chorzowa. W 1934 roku do miasta włączona została wieś Chorzów. Żeby nazwa miasta kojarzona była z Polską, przejęło ją po wsi.
Założenie Królewskiej Huty było związane z rozwojem przemysłu. Jeszcze w XVIII wieku obszar dzisiejszego centrum Chorzowa pokryty był lasami. Na wzniesieniach dominowały lasy sosnowe i świerkowe, a niżej dębowe. Lasy zostały zlikwidowane dzięki… wojnie o wyzwolenie Stanów Zjednoczonych. Przez wojnę Europa została odcięta od dostaw drzewa z brytyjskich kolonii. Już pod koniec XVIII wieku większość lasów z terenu Górnego Śląska zostało wyciętych. Pozostały tylko nazwy miejscowości. Między innymi położony na południowy wschód Dąb (obecnie dzielnica Katowic).
Dzisiejsze centrum Chorzowa powstało w wyniku połączenia wielu kolonii robotniczych w jedną całość. Nazwa Królewskiej Huty pochodzi od powstałej w tym miejscu Huty Królewskiej w 1802 roku. Pierwsze domy dla budowniczych huty i kierowników powstały w tej samej linii, co obecna ul. Kalidego (nie oznacza to, że domy powstały w tym samym miejscu, bo kiedyś ulica sięgała do dzisiejszej ul. Wolności, później połączenia ulic przebudowano głownie przez budowę kolei).
Skąd pomysł na budowę huty akurat w tym miejscu? Już w XVI wieku w rejonie Chorzowa prowadzono eksploatację rud srebrno-ołowiowych, a w niedalekim Chorzowie działała kopalnia „Księżna Jadwiga” założona przez odkrywcę złóż węgla, ks. Ludwika Bojarskiego. Jednak główna zasługa w powstaniu miasta należy do hrabiego Fryderyka von Redena. To głównie z jego inicjatywy w miastach Górnego Śląska powstały liczne obiekty przemysłowe, w Chorzowie Huta Królewska.
Kolonia w ciągu pierwszych lat istnienia rozbudowywała się głównie w kierunku północnym i zachodnim, z czasem południowym. W ten sposób wchodziła w teren Dolnych i Środkowych Łagiewnik. W 1802 roku osada liczyła 18 domów. Liczba ludności nowej osady systematycznie rosła i w 1861 roku wyniosła ponad tysiąc osób.
W latach dwudziestych i trzydziestych powstawały następne kolonie. Od 1826 do 1830 roku powstała prywatna kolonia Erdmanswille, założona przez przedsiębiorcę Erdmanna Sarganka w okolicy dzisiejszej ul. Wolności. Od 1791 roku wydobycie prowadziła w Chorzowie kopalnia Król (późniejsza kopalnia Prezydent). Życie nowej miejscowości było skupione wokół huty i kopalni.
Pierwsze budynki publiczne powstały przy dzisiejszej ul. Moniuszki, prostopadłej do Kalidego (Urząd hutniczy, szkoła i szpital). W rejonie dzisiejszego pl. Powstańców od połowy XIX wieku istniało targowisko, nieopodal wybudowano halę targową w 1905 roku. Już w 1804 roku otwarto w Knigshtte szkołę w rejonie dzisiejszej ul. Metalowców. W tym samym roku powstała placówka pocztowa. W 1809 roku powstał w osadzie szpital bracki. Kiedy w 1867 roku wybuchła epidemia cholery, szpital powiększono do 14 łóżek i przekazano parafii św. Barbary. W momencie utworzenia miasta, Królewska Huta nie miała żadnego komunalnego szpitala. Stanowiły one własność Spółki Brackiej, bądź Kościoła rzymskokatolickiego. Pierwszy kościół w osadzie wybudowali ewangelicy w 1844 roku. Co ciekawe, władzę w nowej gminie pełnił Urząd Hutniczy.
18 lipca 1868 roku król pruski Wilhelm I wydał dekret o treści: „Zezwala się, aby samodzielny obszar Królewska Huta w powiecie Bytom, Górny Śląsk, i przyległe części składowe sąsiednich obszarów dworskich i obwody gminne […] były włączone w jednolity komunalny i policyjny obwód. Temu to związkowi […] nadaje się niniejszym ustrój gminy miejskiej pod nazwą Stadt Knigshtte”. Przyłączono wtedy również do miasta osadę Klimzowiec, liczaca wtedy dwa i pół tysiąca mieszkańców. Miasto liczyło nieco ponad 14 tysięcy. W 1884 roku zmieniono oficjalną nazwę miasta na Stadt Knigshtte Oberschlesien (miasto Królewska Huta na Górnym Śląsku). Samodzielnym powiatem Królewska Huta została w 1898 roku (wydzielenie z bytomskiego). Ratusz powstał w 1879 roku. Istotne dla rozwoju miasta było uruchomienie linii kolejowych w drugiej połowie XIX wieku. W 1898 roku powstała elektrownia między miastem a wsią Chorzów.
W 1922 roku Krolewska Huta została włączona do Polski. Uroczysty przemarsz polskich wojsk z bramą triumfalną obwieścił mieszkańcom, ze odtąd miasto będzie polskie. W 1934 do Krolewskiej Huty przyłączono Chorzów i Nowe Hajduki, zmieniając przy tym nazwę całej miejscowości na staropolski Chorzów. W 1938 roku powstał nowy herb miasta, a jeszcze przed wybuchem II wojny światowej do Chorzowa przyłączono Wielkie Hajduki. Nazwa Knigshtte wróciła na czas okupacji niemieckiej. Po wojnie powrócono znów do nazwy Chorzów, która obowiązuje do dziś.
(prym)
Źródła:
- Roman Liczba, Chorzów A.D. 2000. Nietypowy przewodnik po mieście dla młodzieży i dorosłych, Chorzów 2000
- Zeszyty Chorzowskie t. 3, (red.) Zbigniew Kapała, Chorzów 1999