Polskie prawo spadkowe wyróżnia dwa rodzaje dziedziczenia – ustawowe oraz testamentowe. Są to tak naprawdę dwa odrębne sposoby na odziedziczenie majątku pozostawionego po spadkodawcy. Sprawdźmy czym charakteryzuje się dziedziczenie ustawowe. Patronem merytorycznym artykułu jest JCZ Kancelaria Radców Prawnych Bydgoszcz.
Dziedziczenie ustawowe
Z dziedziczeniem ustawowym mamy do czynienia wtedy, gdy do spadku dochodzi się na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Z taką sytuacją będziemy mieli do czynienia wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawi po sobie żadnego testamentu, w pozostawionym testamencie część spadku nie została rozdysponowana przez spadkodawcę lub gdy istniejący testament został uznany za nieważny.
Dziedziczenie ustawowe to zatem forma nabycia masy spadkowej zgodnie z treścią aktualnych przepisów prawa cywilnego, dokładniej prawa spadkowego. Konkretne zasady wskazują na to kto i w jakiej kolejności może dojść do spadku i jaki dokładnie udział spadkowy przysługuje wskazanemu spadkobiercy. Dziedziczenie ustawowe charakteryzuje się tym, że jest ono niezależne od woli zmarłego, w przeciwieństwie oczywiście do dziedziczenia testamentowego, które w całości lub części uwzględnia wolę spadkodawcy.
Zdolność dziedziczenia
Pojęcie dziedziczenia ustawowego nierozerwalnie wiąże się z definicją zdolności dziedziczenia. Zgodnie z treścią art. 927 KC, nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu. Pamiętajmy, że osoba nieżyjąca w chwili otwarcia spadku nie może być spadkobiercą, a część spadku, z mocy testamentu przypadająca na nią ulega podziałowi między spadkobierców w stosunku do przypadających im udziałów.
Zdolność dziedziczenia to możliwość nabycia spadku, nie powinna być ona jednak utożsamiana z możliwością bycia powołanym do spadku. Zdolność ta wiąże się także z pojęciem grup spadkowych, a więc osób, które mogą nabyć majątek po zmarłym w pierwszej kolejności przed innymi członkami rodziny.
Kto może dziedziczyć ustawowo?
Dziedziczenie ustawowe powoduje powstanie konkretnego kręgu spadkobierców – osób, które mogą nabyć majątek zmarłego. Wola spadkodawcy nie ma tutaj żadnego znaczenia, ponieważ w grę wchodzi wyłącznie stosowanie określonych regulacji prawnych. Ustawodawca wyraźnie wskazuje kto i w jakim zakresie może dojść do dziedziczenia ustawowego – reguł tych nie można wyłączyć, chyba że jesteśmy w stanie wykazać, iż konkretny spadkobierca ustawowy nie powinien dojść do spadku z powodu tzw. niegodności.
Zgodnie z treścią art. 931 i nast. KC, w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych. W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.
W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 52 3708005 lub e-mail: biuro@jczkancelaria.pl) - kancelaria reprezentuje klientów na terenie całej Polski.
JCZ Kancelaria Radców Prawnych Bydgoszcz
ul. Jagiellońska 69/1
85-027 Bydgoszcz
tel. +48 52 3708005