Historia miasta sięga połowy XIII wieku, choć niektóre źródła mówią nawet, że osada w miejscu obecnego Chorzowa Starego istniała już w XII wieku (pierwsza potwierdzona wzmianka o wsi pochodzi z 1136 r.). Chorzów mógłby nie istnieć, gdyby nie Bożogrobcy (Zakon Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Chrystusowego), którzy do Polski przybyli w średniowieczu. 24 czerwca 1257 roku Książe Opolsko-Raciborski Władysław oddał w ręce zakonu ziemię pod Bytomiem. Mówi o tym akt lokacji wsi Chorzów, najważniejszy dokument w historii Chorzowa. Dokument zezwalał zakonowi bożogrobców na lokację wsi na prawie niemieckim. Bożogrobcy wybudowali kaplicę i szpital. Miejscowość była usytuowana w pobliżu ważnego w tamtych czasach szlaku handlowego, który prowadził z Wrocławia przez Bytom do Krakowa.
Nie można ostatecznie wyjaśnić pochodzenia nazwy miasta Chorzów. Przyjmuje się różne hipotezy, ale żadna nie jest do końca potwierdzona. Najbardziej prawdopodobna jest według profesora Jana Drabiny ta, która podaje, że nazwa Chorzów pochodzi od imienia Zachariasza (ściślej Zacharza), jednego z ówczesnych zagrodników. Zakłada się również, że nazwa Chorzowa pochodzi od nazwy Zversov lub też Zuersov, która widnieje w bulli papieża Innocentego II z 1136 roku. Nazwa Chorzów może być pochodną od Coccham lub Coccha, która pojawiła się w dokumencie patriarchy jerozolimskiego z 1198 roku. W dokumencie lokacyjnym widnieje nazwa Chareu.
Osada Bożogrobców rozwijała się od początków istnienia. Na przełomie XV i XVI wieku wybudowano pierwszy kościół murowany pod wezwaniem św. Marii Magdaleny. Wezwanie kościoła jest ściśle związane z kultem Grobu Bożego. Maria Magdalena jest czczona jako ta, która pierwsza zobaczyła pusty Grób Chrystusa. Od XVI wieku na terenach wsi rozpoczęto wydobycie rud srebra, ołowiu i żelaza. Wielki przełom nastąpił w 1787 roku. Wtedy Ludwik Bojarski, miejscowy proboszcz, odkrył pokłady węgla kamiennego. Powstała kopalnia „Księżna Jadwiga”, która należała do parafii.
Chorzów na początku dziewiętnastego wieku należał do państwa pruskiego. W 1810 roku na mocy zarządzenia Fryderyka Wilhelma III majątek klasztorny stał się własnością państwa pruskiego.
Już wtedy na zachód od wsi zaczęła powstawać nowa osada wokół Knigshtte (Huty Królewskiej, późniejszej Huty Kościuszko), która w 1799 roku powstała z inicjatywy hrabiego Fryderyka Redena. Pierwsza kolonia robotnicza powstała przy dzisiejszej ulicy Teodora Kalidego. Jest datowana na rok 1800. W latach dwudziestych i trzydziestych powstawały następne kolonie. Od 1826 do 1830 roku powstała prywatna kolonia Erdmanswille, założona przez przedsiębiorcę Erdmanna Sarganka w okolicy dzisiejszej ul. Wolności. Od 1791 roku wydobycie prowadziła w Chorzowie kopalnia Król (późniejsza kopalnia Prezydent). Życie nowej miejscowości było skupione wokół huty i kopalni.
17 lipca 1868 roku Knigshtte otrzymała prawa miejskie. Decyzję o nadaniu praw miejskich podjęto na mocy aktu erekcyjnego króla pruskiego Wilhelma I. Dzięki niemu połączono kolonie robotnicze i kilka gmin wiejskich w gminę miejską o nazwie Stadt Knigshutte. Miasto liczyło wówczas około 14 tysięcy mieszkańców. Ich liczba szybko rosła i w 1905 roku osiągnęła 66 tysięcy. Na początku XX wieku miasto miało najwyższą gęstość zaludnienia na Górnym Śląsku (w 1914 roku na 1 hektar zabudowy przypadało około 366 osób).
12 marca 1898 roku Knigshtte, została wyłączona z powiatu bytomskiego. Miasto stało się pierwszym na Górnym Śląsku samodzielnym powiatem miejskim. W 1892 roku stanął budynek Poczty, który jest wizytówką miasta do dzisiaj. Już w 1894 roku w Knigshtte zaczęły kursować tramwaje. Cztery lata później uruchomiono elektrownię, która w okresie międzywojennym była największą w Polsce (o mocy 100 MW). Na przełomie XIX i XX wieku, powstały wpisane dziś w miejski krajobraz budynki: neogotycki budynek poczty (1892 r.), Hotel Graf Reden (1901 r., obecnie Teatr Rozrywki) i Hala Targowa (1905 r., późniejszy budynek Posty). Wtedy powstało też wiele mieszczańskich kamienic, między innymi na dzisiejszej ul. Wolności. W 1905 roku w centrum Królewskiej Huty, przy obecnym pl. Powstańców wyrosła najpiękniejsza na Śląsku Hala Targowa. W 1902 wyłoniono radę miejską.
Po I wojnie światowej i burzliwym okresie powstań śląskich w 1922 roku obszar dzisiejszego Chorzowa przyłączony został do Polski. W wielu miastach Górnego Śląska, które znalazły się w polskich granicach zorganizowano uroczystości wkroczenia polskich wojsk. Knigshtte stała się Królewską Hutą, a miasto częścią Województwa Śląskiego.
W okresie międzywojennym rozwijała się Państwowa Fabryka Związków Azotowych.
W latach dwudziestych wybudowano gmach Komunalnej Kasy Oszczędnościowej, Domu Ludowego, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Powstały dwa stadiony: Amatorskiego Klubu Sportowego i stadion Ruchu Chorzów.
W 1934 roku wieś Chorzów połączono z Królewską Hutą. Miastu nadano historyczną nazwę Chorzów. W 1937 roku dołączono do miasta Nowe Hajduki (rejon południowej części ul. Wolności). 1 kwietnia 1939 roku częścią Chorzowa na mocy decyzji Sejmu Śląskiego stały się Wielkie Hajduki (obecnie Chorzów Batory).
Po wojnie w historię Chorzowa wpisuje się kilka interesujących wydarzeń. W 1951 roku rozpoczęto budowę Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku. W tym samym roku pochodzący z Chorzowa Franz Wachsmann (Waxman) dostał Oscara (powtórzył osiągnięcie rok później), a Kurt Alder Nagrodę Nobla z chemii. W 1978 roku wybudowano Estakadę nad chorzowskim Rynkiem.
Dwa lata później zamknięto kopalnię KWK Prezydent. W 1998 roku przeorganizowano Hutę Kościuszko.
(prym)
Źródło:
- J. Drabina, Historia Chorzowa od średniowiecza do 1868 roku, Chorzów, 1998.
- J. Drabina, Historia Chorzowa od 1868 do 1945 roku, Chorzów, 1999.
- R. Liczba, Chorzów A.D.2000 – nietypowy przewodnik po mieście dla młodzieży i dorosłych, Chorzów, 2000.
- Materiały promocyjne Urzędu Miasta pl.wikipedia.org