Wieś Chorzów mimo, że powstała sześć wieków przed Królewską Hutą stała w cieniu przemysłowego miasta. Zabudowy rolnicze od początków istnienia były podstawowym elementem krajobrazu. Niektóre z nich zachowały się do dziś i tworzą specyficzny klimat tej miejskiej wioski. I nie przeszkadza im, że obok wybijają się w niebo kominy elektrowni Chorzów (dziś Elcho) i Zakładów Azotowych.
W średniowieczu na ternach, w których powstał Chorzów były mokradła. Do 1177 roku tereny należały do Małopolski. Były granicą oddzielającą ten region od Śląska. Nie wiadomo dokładnie, kiedy Chorzów powstał. Historycy jako niepodważalny podają jedynie akt lokacji wsi Chorzów księcia opolsko-raciborskiego Władysława wydany w 1257 roku. Miał on zlecić odbudowę wsi, która rzekomo została zniszczona po najeździe tatarskim w 1241 roku.
Ponieważ z biegiem czasu wymykają się czyny w nim dokonane, jeśli nie zostałyby potwierdzone świadectwem uczciwych mężów albo pismami, niech będzie wiadomym wszystkim, tak obecnym jak i przyszłym, oglądającym niniejsza kartę, że my, Władysław z Bożej łaski Książe opolski, biorac pod uwagę dobrodziejstwa i usługi pana prepozyta Henryka i jego braci z domu miechowskiego, daliśmy im pełna możliwość lokowania dwóch wsi, a mianowicie Chareu i Białobrzezie, na prawie teutońskim, które w naszej posiadłości przez każdego rycerza jest dobrze znane (…)” – napisano po łacinie w dokumencie, którego oryginał znajduje się w muzeum archidiecezjalnym we Wrocławiu.
Kto wie, czy powstałby Chorzów, gdyby nie Jaksa herbu Gryf, magnat małopolski, właściciel ziem miechowskich, który w 1162 roku pojechał na pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Spotkał się tam ze Strażnikami Grobu Chrystusowego. Za pozwoleniem Amarylka z Nesle, ówczesnego patriarchy Jerozolimy, zabrał do Miechowa kilku braci i ufundował dla nich w Miechowie kościół i klasztor. Od tego czasu Miechów stał się najważniejsza placówką Bożogrobców w tej części kontynentu, a zakonnicy szukali kolejnych miejsc do osiedlenia. Tak znaleźli się w Chorzowie. Jedną z podstawowych reguł zakonu była pomoc chorym. Już na początku istnienia wsi, Bożogrobcy założyli w niej szpital, który przenieśli później do Bytomia.
Jan Długosz opisał Chorzów (około roku 1470 do 1480) jako wieś posiadającą kościół parafialny, którego własność należała do zakonu. Napisał, że na wsi znajdowały się karczmy i folwark. Dokumenty historyczne potwierdzają, że pod koniec XVI wieku we wsi istniała szkoła.
Osada Bożogrobców rozwijała się od początków istnienia. Na przełomie XV i XVI wieku wybudowano pierwszy kościół murowany pod wezwaniem św. Marii Magdaleny. Wezwanie kościoła jest ściśle związane z kultem Grobu Bożego. Maria Magdalena jest czczona jako ta, która pierwsza zobaczyła pusty Grób Chrystusa. Od XVI wieku na terenach wsi rozpoczęto wydobycie rud srebra, ołowiu i żelaza.
Wielki przełom nastąpił w 1787 roku. Wtedy Ludwik Bojarski, miejscowy proboszcz, odkrył pokłady węgla kamiennego. Powstała kopalnia „Księżna Jadwiga”, która należała do parafii. W 1815 roku na terenie Chorzowa powstała niewielka huta cynku „Pokój”. Pięć lat wcześniej Bożogrobcy przestali być właścicielem wsi. Zakon uległ kasacji przez pruskie władze. Skomplikowana była sytuacja majątkowa byłego klasztoru. Przez kilkadziesiąt lat własność przechodziła z rak do rąk, by w końcu król Fryderyk Wilhelm IV zrezygnował z uprawnień do klasztoru na rzecz szpitala Ducha Świętego w Bytomiu i probostwa katolickiego w Chorzowie.
W połowie XIX wieku w Chorzowie mieszkało tysiąc osób. W 1860 roku powstała w miejscowości szkoła, do której chodziło 400 dzieci. Wtedy w skład Chorzowa wchodziła kolonia Węzłowiec. W latach osiemdziesiątych uruchomiono urząd pocztowy, a na przełomie wieków XIX i XX powstały w miejscowości dwie szkoły.
W 1889 roku położono kamień węgielny pod budowę nowego, dużego, murowanego, neogotyckiego kościoła. Poświęcono go trzy lata później. W 1898 roku firma Oberschlesiische Elektrizitatswerke uruchomiła w Chorzowie elektrownię, której moc wynosiła 840 kW. To było bardzo dużo, jak na tamte czasy.
W latach 1915 do 1916 uruchomiono fabrykę związków azotowych. Powstała ona dzięki temu, że podczas wojny Niemców pozbawiono dostaw saletry chilijskiej, która była potrzebna do produkcji amunicji.
Po I wojnie światowej i plebiscycie Chorzów wcielono do Polski. Chorzowską fabrykę związków azotowych przejęło państwo polskie, a na jej czele stanął Ignacy Mościcki.
W 1930 roku do Chorzowa przyłączono gminę Maciejkowice. 16 maja 1934 roku Sejm Śląski uchwalił przyłączenie wsi Chorzów do miasta Krolewska Huta. Nie obyło się bez protestów miejscowej ludności, która sprzeciwiała się temu pomysłowi. Chorzów stał się dzielnicą nowopowstałego miasta, które przyjęło polsko brzmiącą nazwę wsi. Dzielnica do dziś nosi nazwę Chorzów Stary.
(prym)
Źródła:
- Zeszyty Chorzowskie t. 1, (red.) Zbigniew Kapała, Chorzów 1999
- Roman Liczba, Chorzów A.D. 2000. Nietypowy przewodnik po mieście dla młodzieży i dorosłych, Chorzów 2000