Królewska Huta to historyczna nazwa miasta położonego wokół Huty Królewskiej i kopalni Król, obejmującą dzisiejsze centrum Chorzowa. W 1934 roku do miasta włączona została wieś Chorzów. Żeby nazwa miasta kojarzona była z Polską, przejęło ją po wsi.
Założenie Królewskiej Huty było związane z rozwojem przemysłu. Jeszcze w XVIII wieku obszar dzisiejszego centrum Chorzowa pokryty był lasami. Na wzniesieniach dominowały lasy sosnowe i świerkowe, a niżej dębowe. Lasy zostały zlikwidowane dzięki… wojnie o wyzwolenie Stanów Zjednoczonych. Przez wojnę Europa została odcięta od dostaw drzewa z brytyjskich kolonii. Już pod koniec XVIII wieku większość lasów z terenu Górnego Śląska zostało wyciętych. Pozostały tylko nazwy miejscowości. Między innymi położony na południowy wschód Dąb (obecnie dzielnica Katowic).
Dzisiejsze centrum Chorzowa powstało w wyniku połączenia wielu kolonii robotniczych w jedną całość. Nazwa Królewskiej Huty pochodzi od powstałej w tym miejscu Huty Królewskiej w 1802 roku. Pierwsze domy dla budowniczych huty i kierowników powstały w tej samej linii, co obecna ul. Kalidego (nie oznacza to, że domy powstały w tym samym miejscu, bo kiedyś ulica sięgała do dzisiejszej ul. Wolności, później połączenia ulic przebudowano głownie przez budowę kolei).
Skąd pomysł na budowę huty akurat w tym miejscu? Już w XVI wieku w rejonie Chorzowa prowadzono eksploatację rud srebrno-ołowiowych, a w niedalekim Chorzowie działała kopalnia „Księżna Jadwiga” założona przez odkrywcę złóż węgla, ks. Ludwika Bojarskiego. Jednak główna zasługa w powstaniu miasta należy do hrabiego Fryderyka von Redena. To głównie z jego inicjatywy w miastach Górnego Śląska powstały liczne obiekty przemysłowe, w Chorzowie Huta Królewska.
Kolonia w ciągu pierwszych lat istnienia rozbudowywała się głównie w kierunku północnym i zachodnim, z czasem południowym. W ten sposób wchodziła w teren Dolnych i Środkowych Łagiewnik. W 1802 roku osada liczyła 18 domów. Liczba ludności nowej osady systematycznie rosła i w 1861 roku wyniosła ponad tysiąc osób.
W latach dwudziestych i trzydziestych powstawały następne kolonie. Od 1826 do 1830 roku powstała prywatna kolonia Erdmanswille, założona przez przedsiębiorcę Erdmanna Sarganka w okolicy dzisiejszej ul. Wolności. Od 1791 roku wydobycie prowadziła w Chorzowie kopalnia Król (późniejsza kopalnia Prezydent). Życie nowej miejscowości było skupione wokół huty i kopalni.
Pierwsze budynki publiczne powstały przy dzisiejszej ul. Moniuszki, prostopadłej do Kalidego (Urząd hutniczy, szkoła i szpital). W rejonie dzisiejszego pl. Powstańców od połowy XIX wieku istniało targowisko, nieopodal wybudowano halę targową w 1905 roku. Już w 1804 roku otwarto w K�nigsh�tte szkołę w rejonie dzisiejszej ul. Metalowców. W tym samym roku powstała placówka pocztowa. W 1809 roku powstał w osadzie szpital bracki. Kiedy w 1867 roku wybuchła epidemia cholery, szpital powiększono do 14 łóżek i przekazano parafii św. Barbary. W momencie utworzenia miasta, Królewska Huta nie miała żadnego komunalnego szpitala. Stanowiły one własność Spółki Brackiej, bądź Kościoła rzymskokatolickiego. Pierwszy kościół w osadzie wybudowali ewangelicy w 1844 roku. Co ciekawe, władzę w nowej gminie pełnił Urząd Hutniczy.
18 lipca 1868 roku król pruski Wilhelm I wydał dekret o treści: „Zezwala się, aby samodzielny obszar Królewska Huta w powiecie Bytom, Górny Śląsk, i przyległe części składowe sąsiednich obszarów dworskich i obwody gminne […] były włączone w jednolity komunalny i policyjny obwód. Temu to związkowi […] nadaje się niniejszym ustrój gminy miejskiej pod nazwą Stadt K�nigsh�tte”. Przyłączono wtedy również do miasta osadę Klimzowiec, liczaca wtedy dwa i pół tysiąca mieszkańców. Miasto liczyło nieco ponad 14 tysięcy. W 1884 roku zmieniono oficjalną nazwę miasta na Stadt K�nigsh�tte Oberschlesien (miasto Królewska Huta na Górnym Śląsku). Samodzielnym powiatem Królewska Huta została w 1898 roku (wydzielenie z bytomskiego). Ratusz powstał w 1879 roku. Istotne dla rozwoju miasta było uruchomienie linii kolejowych w drugiej połowie XIX wieku. W 1898 roku powstała elektrownia między miastem a wsią Chorzów.
W 1922 roku Krolewska Huta została włączona do Polski. Uroczysty przemarsz polskich wojsk z bramą triumfalną obwieścił mieszkańcom, ze odtąd miasto będzie polskie. W 1934 do Krolewskiej Huty przyłączono Chorzów i Nowe Hajduki, zmieniając przy tym nazwę całej miejscowości na staropolski Chorzów. W 1938 roku powstał nowy herb miasta, a jeszcze przed wybuchem II wojny światowej do Chorzowa przyłączono Wielkie Hajduki. Nazwa K�nigsh�tte wróciła na czas okupacji niemieckiej. Po wojnie powrócono znów do nazwy Chorzów, która obowiązuje do dziś.
(prym)
Źródła:
- Roman Liczba, Chorzów A.D. 2000. Nietypowy przewodnik po mieście dla młodzieży i dorosłych, Chorzów 2000
- Zeszyty Chorzowskie t. 3, (red.) Zbigniew Kapała, Chorzów 1999