16 grudnia 1981 roku — to data, która na zawsze zapisała się w historii Śląska i jest ściśle związana z wprowadzonym w tamtym okresie w naszych kraju stanem wojennym. Tego dnia oddziały specjalne ZOMO brutalnie spacyfikowały strajk odbywający się w KWK "Wujek", oddając strzały do protestujących górników, w wyniku czego dziewięciu z nich poniosło śmierć. O tragicznych wydarzeniach z grudnia 1981 roku można usłyszeć w funkcjonującym w Katowicach Śląskim Centrum Wolności i Solidarności.
Największa zbrodnia stanu wojennego
Stan wojenny w Polsce został ogłoszony 13 grudnia 1981 roku. W tym samym czasie władze PRL rozpoczęły aresztowania m.in. działaczy "Solidarności", czy działaczy KOR-u, chcąc zapobiec masowej organizacji strajków. W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku dokonano zatrzymania Jana Ludwiczaka, który pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Zakładowej "Solidarność" w kopalni "Wujek". W odpowiedzi na jego aresztowanie, 14 grudnia górnicy rozpoczęli strajk, postulując przy tym o uwolnienie Ludwiczaka i odwołanie stanu wojennego.
16 grudnia 1981 roku protest miał zostać spacyfikowany. Milicja i ZOMO dostały się na teren kopalni poprzez staranowanie ogrodzenia za pomocą czołgu, jednak wejście w głąb zakładu wciąż było blokowane. Funkcjonariusze plutonu specjalnego ZOMO, aby móc wedrzeć się do jego środka otworzyli ogień do strajkujących górników, dokonując tym samym najbrutalniejszej zbrodni stanu wojennego. W wyniku strzałów śmierć poniosło dziewięciu górników, zaś dwudziestu trzech zostało rannych.
ŚCWiS — miejsce upamiętnienia
Śląskie Centrum Wolności i Solidarności jest instytucją kultury powstałą 16 grudnia 2011 roku na mocy umowy zawartej pomiędzy Miastem Katowice, a Województwem Śląskim. Jego siedzibą jest budynek dawnego kopalnianego magazynu odzieżowego, stojącego nieopodal Pomnika Krzyża. Obecne muzeum było miejscem, z którego dokonała się zbrodnia funkcjonariuszy ZOMO, ponieważ to z rampy ówczesnego magazynu odzieży oddano strzały w kierunku górników.
Przed II Wojną Światową w tym budynku napełniano karbidem lampy górnicze, w późniejszych latach służył jako magazyn odzieży roboczej, a 16 grudnia 1981 roku stał się niemym świadkiem tragicznych wydarzeń. To z rampy tego budynku padły śmiertelne strzały w kierunku górników z Kopalni Wujek. Zakończony wieloletni proces i wizja lokalna udowodniły, że kilku członków plutonu specjalnego strzelało do strajkujących górników podczas pacyfikacji właśnie z tego miejsca. - czytamy na oficjalnej stronie Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności.
Głównym zadaniem placówki jest kultywowanie pamięci po tragicznych wydarzeniach, mających miejsce zimą 1981 roku, którym poświęcona jest muzealna ekspozycja stała.
Ekspozycja poświęcona strajkowi i pacyfikacji kopalni "Wujek"
Aktualna ekspozycja stała została otworzona w 2021 roku z okazji 40. rocznicy pacyfikacji kopalni "Wujek" i jest w głównej mierze poświęcona wydarzeniom z 16 grudnia. Najpopularniejsze eksponaty muzealnych zbiorów pochodzą z okresu stanu wojennego i były wykorzystywane w tragicznych wydarzeniach dziejących się w Katowicach. Zwiedzający placówkę mogą zobaczyć czołg T-55, który jest dokładnym modelem pojazdu, wykorzystanego w pacyfikacji strajku. Zachowano również rampę magazynu odzieży, z której ZOMO oddawało strzały do protestujących. Zaprojektowano także przeszklony wykusz, który umożliwia zapoznanie się ze wnętrzem kopalni. Ponadto w celu odwzorowania dawnego wyglądu otoczenia odtworzono ceglaną elewację budynku.
Główną grupą, do której skierowana jest ekspozycja stała, są młodzi ludzie. Odnowiona wersja muzeum znajduje się na powierzchni blisko 1100 m²! Jej poprzednia odsłona mieściła się na obszarze "zaledwie" 140 m².
Nowa ekspozycja jest skierowana przede wszystkim do młodych ludzi, a jej szeroki zakres nawiązuje do historii tego miejsca i ówczesnej sytuacji w kraju. Dotychczasowa ekspozycja zajmowała ok. 140 m² na parterze zabytkowego obiektu. To zdecydowanie za mało, by pokazać wszystkie eksponaty znajdujące się w zbiorach ŚCWiS. Obecnie wystawa znajduje się na trzech poziomach i zajmie w sumie powierzchnię ponad 1100 m². - możemy przeczytać na stronie internetowej ŚCWiS.
Ważnym aspektem muzeum jest także multimedialność wystawy. Historia przedstawiana jest za pomocą wielu multimedialnych ekranów, czy filmowych scen wyświetlanych na ścianach sal. Ogromne wrażenie może robić gra świateł oraz aranżacja wokół eksponatów.
"Bieg Dziewięciu Górników"
ŚCWiS prowadzi inicjatywę skierowaną do uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych pt. "Bieg Dziewięciu Górników". Coroczne wydarzenie odbywające się 16 grudnia ma na celu upamiętnienie ofiar pacyfikacji strajku oraz promocję zarówno postaw patriotycznych i świadomości dziedzictwa kulturowego regionu, jak i zdrowego trybu życia. Każda ze szkół reprezentowana jest przez dziewięciu uczniów oraz opiekuna i przystępuje do biegu po wyborze swojego patrona. Bieg rozpoczyna się w dowolnej lokalizacji, a jego finałem jest Krzyż Pomnik Zastrzelonych Górników z kopalni "Wujek".
Nauka poprzez poznanie faktów, wydarzeń i zjawisk, a także zrozumienie ich przyczyn, skutków i znaczenia oraz umacnianie i rozwijanie postawy patriotycznej oraz kształtowanie szacunku dla dziedzictwa kultury duchowej i materialnej ludzkości, to również ważne zadania, jakie stawiamy sobie, organizując ten bieg. Forma, jaka została wybrana do uczczenia tego wydarzenia, to popularyzacja biegania, jako najprostszej formy rekreacji fizycznej oraz propagowanie zdrowego trybu życia wśród młodzieży naszego regionu. - czytamy na stronie muzeum.
Cennik i godziny otwarcia
Śląskie Centrum Wolności i Solidarności otwarte jest w następujących dniach:
- wtorek i czwartek 10:00-18:00
- środa, piątek, sobota 9:00-16:00
Cennik prezentuje się następująco:
- Bilet normalny 15.00 złotych
- Bilet ulgowy 10.00 złotych
- Bilet grupowy normalny 12 złotych / osoba
- Bilet grupowy ulgowy 8.00 złotych / osoba
- Bilet rodzinny 36.00 złotych
Śląskie Centrum Wolności i Solidarności — pomnik pamięci ofiar
Śląskie Centrum Wolności i Solidarności to ważne miejsce na kulturowej mapie Śląska. Placówka opisuje tragiczne wydarzenia 1981 roku, hołdując ofiarom zbrodni. Brutalna pacyfikacja strajku w kopalni "Wujek" była wstrząsającym aktem represji ze strony władz PRL, a katowickie muzeum po dziś dzień upamiętnia zamordowanych, edukując kolejne pokolenia na temat polskiego stanu wojennego.